بررسی علمی فواید عسل در مدیریت دیابت: از طب سنتی تا یافته‌های جدید

اعتماد بیماران به طبیعت

گردآوری و ترجمه: دکتر غلامعلی هلاکو

محقق مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان گلستان

مقدمه

از دیرباز، عسل به عنوان یک شیرین‌کننده طبیعی و دارویی ارزشمند در تمدن‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گرفته است. امروزه، دانشمندان به خواص درمانی شگفت‌انگیز این شهد طبیعی، به ویژه در مدیریت بیماری دیابت، علاقه‌مند شده‌اند. مطالعات نشان می‌دهند که ترکیبات آنتی‌اکسیدانی قوی و سایر مواد مغذی موجود در عسل، می‌توانند به بهبود کنترل قند خون و کاهش عوارض دیابت کمک کنند. اما آیا این محصول طبیعی می‌تواند به عنوان یک درمان جایگزین برای دیابت در نظر گرفته شود؟ در این مقاله، به بررسی دقیق‌تر خواص درمانی عسل و تاثیر آن بر بیماران دیابتی خواهیم پرداخت و با تکیه بر شواهد علمی، به این سوال مهم پاسخ خواهیم داد.

سیر بیماری دیابت در جهان

دیابت یکی از مرموزترین بیماری‌های دوران معاصر است. تخمین زده شده است که در سال 2021 بیش از 537 میلیون نفر در جهان مبتلا به بیماری دیابت بوده (فدراسیون دیابت دنیا، 2022) و حدود 650 میلیون نفر تا سال 2035 در سراسر جهان به این بیماری مبتلا شوند، در حالی که در سال 2010 این جمعیت 285 میلیون نفر بوده است. شیوع دیابت ممکن است از نظر ژنتیکی تعیین شود یا در طول زندگی در هر سنی ایجاد شود. مطالعات علمی نشان می‌دهد که این بیماری در کشورهای در حال توسعه بیشتر از بقیه جهان (کشورهای پیشرفته و کشورهای جهان سوم) است. این افزایش ممکن است به دلیل تغییرات جمعیتی و نتیجه نامطلوب عوامل خطر مانند چاقی و کم تحرکی باشد.

آمار دیابت جهان در سال 2021 - گزارش سازمان بهداشت جهانی (2022)

علل و انواع دیابت

دیابت به طور کلی زمانی رخ می‌دهد که بدن نمی‌تواند قند خون را به طور موثر مدیریت کند. این مشکل ممکن است به دلیل کمبود انسولین (هورمونی که قند خون را به سلول‌ها منتقل می‌کند) یا مقاومت سلول‌ها به انسولین باشد. عوامل مختلفی در بروز دیابت نقش دارند، از جمله ژنتیک، سبک زندگی ناسالم (مانند چاقی و کم‌تحرکی)، سن، و برخی بیماری‌های زمینه‌ای مانند فشار خون بالا و سندرم تخمدان پلی کیستیک. دو نوع اصلی دیابت عبارتند از:

دیابت نوع 1: در این نوع، سیستم ایمنی بدن به سلول‌های تولیدکننده انسولین در لوزالمعده حمله می‌کند.

دیابت نوع 2: در این نوع، بدن به تدریج به انسولین مقاوم می‌شود و در نهایت ممکن است تولید انسولین نیز کاهش یابد.

علاوه بر این دو نوع اصلی، انواع دیگری از دیابت نیز وجود دارد که کمتر شایع هستند.

راهکارهای پیشگیری از دیابت

آیا عسل می‌تواند دیابت را کنترل کند؟

یکی از سوالات رایج در مورد دیابت این است که آیا مصرف عسل می‌تواند به کنترل قند خون کمک کند. مطالعات نشان می‌دهند که عسل، به دلیل داشتن شاخص گلیسمی پایین‌تر نسبت به قند معمولی، باعث افزایش ناگهانی قند خون نمی‌شود. همچنین، ترکیبات آنتی‌اکسیدانی قوی موجود در عسل، می‌توانند به محافظت از سلول‌ها در برابر آسیب ناشی از قند خون بالا کمک کنند.

 برخی مطالعات نشان می‌دهند که عسل ممکن است به افزایش حساسیت سلول‌ها به انسولین نیز کمک کند. با این حال، مهم است به یاد داشته باشیم که عسل نیز حاوی قند است و مصرف بیش از حد آن می‌تواند بر کنترل قند خون تاثیر منفی بگذارد. بنابراین، توصیه می‌شود که افراد دیابتی قبل از اضافه کردن عسل به رژیم غذایی خود، با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنند.

اگر دوست دارید سالم بمانید و تجربه‌ای به یادماندنی از عسل طبیعی داشته باشیم لیست عسل‌های ما را ببینید. هم اکنون خرید می‌کنم.

اثر فروکتوز عسل بر کاهش قند خون

یکی از دلایل احتمالی تاثیر عسل بر کاهش قند خون، وجود قند فروکتوز در آن است. فروکتوز شیرین‌ترین قند طبیعی است و برخلاف قندهای ساده مانند گلوکز، شاخص گلیسمی بسیار پایین‌تری (19) در مقایسه با شاخص گلایسیمی شکر (100) دارد. فروکتوز  عسل از 21 تا 43 درصد و نسبت فروکتوز به گلوکز از 0.4 به 1.6 و یا حتی بیشتر متغیر است. اگرچه فروکتوز شیرین ترین شیرین کننده طبیعی است، این بدان معنی است که مصرف فروکتوز باعث افزایش ناگهانی قند خون نمی‌شود. علاوه بر فروکتوز، ترکیبات دیگری مانند برخی از مواد معدنی (مانند سلنیوم و روی) و ترکیبات گیاهی (مانند فلاونوئیدها) نیز ممکن است در کاهش قند خون موثر باشند. با این حال، مکانیسم دقیق اثر این ترکیبات هنوز به طور کامل شناخته نشده است. مطالعات اولیه نشان می‌دهند که این ترکیبات ممکن است با افزایش حساسیت سلول‌ها به انسولین یا بهبود عملکرد لوزالمعده، به کنترل قند خون کمک کنند. همچنین، نوع گل، روش فرآوری و زمان برداشت عسل نیز می‌تواند بر شاخص گلیسمی آن و در نتیجه، تاثیر آن بر قند خون موثر باشد.

 عسل به طور کلی قند بالایی دارد اما GI آن بسته به نوع گل، روش فرآوری و زمان برداشت متفاوت است. عسل‌های طبیعی و خام معمولا GI پایین‌تری دارند. مطالعات مختلف نشان داده‌اند که مصرف عسل می‌تواند باعث افت قند خون شود، اما مکانیسم این اثر هنوز نامشخص است. پیشنهاد شده است که فروکتوز، برخی یون‌های معدنی (سلنیوم، روی، مس و وانادیوم)، اسیدهای فنولیک و فلاونوئیدها ممکن است در این روند نقش داشته باشند.

فروکتوز یکی از قندهای خوب میوه‌هاست که در عسل هم بخشی زیادی از قند آن را تشکیل می‌دهد.

شواهدی وجود دارد که نشان می دهد فروکتوز در مدل های حیوانی دیابت، گلوکز خون را کاهش می دهد. مکانیسم‌های درگیر در این فرایند ممکن است شامل کاهش میزان جذب روده، طولانی شدن زمان تخلیه معده و کاهش مصرف غذا باشد. فروکتوز، گلوکوکیناز را در سلول‌های کبدی تحریک می‌کند، که نقش مهمی در جذب و ذخیره گلوکز به عنوان گلیکوژن توسط کبد دارد. از طرف دیگر، گلوکز، که در کنار فروکتوز در عسل وجود دارد، جذب فروکتوز را افزایش می‌دهد و از طریق انتقال بیشتر آن به کبد، عملکرد کبدی آن را تقویت می‌کند.

اثر مثبت عسل بر لوزالمعده

بررسی اثر مثبت عسل بر ارگان‌های داخلی موثر بدن، در دیابت موضوعی جذاب و جالب توجه است.

 مطالعه بابیز و همکاران در سال 2018با تایید مطالعات مختلف علمی، اثر مثبت استفاده از عسل بر اندام‌های موثر در دیابت را نشان داد. مطالعات پیش بالینی و بالینی، مطالعات پایه مدل حیوانی و مطالعات پایه مدل انسانی متعدد تأثیر بالقوه عسل بر این بیماری پیچیده را نشان می‌دهد.

لوزالمعده یک ارگان مهم در دیابت است، زیرا دو هورمون تنظیم کننده گلوکز - انسولین و گلوکاگون - را ترشح می کند و عسل ممکن است از این اندام در برابر استرس اکسیداتیو و آسیب با مولکول‌های آنتی اکسیدان خود محافظت کند، این یکی دیگر از مکانیسم‌های بالقوه اثر افت قند خون در عسل است.

 مطالعات مختلفی در مورد تأثیر فروکتوز بر کنترل قند خون، هورمون‌های تنظیم کننده گلوکز، هورمون‌های تنظیم کننده اشتها، وزن بدن، مصرف غذا و اکسیداسیون کربوهیدرات‌ها یا مصرف انرژی انجام شده است. فروکتوز تجویز شده به تنهایی یا به عنوان بخشی از مولکول ساکارز در موش‌های نرمال، هموستاز گلوکز و پاسخ انسولین را در مقایسه با موش‌هایی که گلوکز دریافت کرده بودند، بهبود بخشید.

 مطالعات دیگر نشان می‌دهد که مکمل فروکتوز در موش‌های معمولی یا موش‌های دیابتی نوع 2، نسبت به سایر قندهای تجویز شده، سطح پایین‌تری از انسولین و گلوکز در پلاسما ایجاد می‌کند.

بررسی اثر عسل بر دیابت در مطالعات مدل حیوانی

پژوهش‌ها بر روی مدل‌های حیوانی، پرده از رازی شیرین برداشته‌اند:

 عسل، این هدیه طبیعت، نه تنها یک شیرین‌کننده لذت‌بخش، بلکه گنجینه‌ای از خواص شفابخش است.

 مطالعات متعدد نشان می‌دهند که عسل می‌تواند به عنوان یک مکمل غذایی ارزشمند، در مدیریت دیابت نقش مؤثری ایفا کند. این ماده طلایی، با کاهش سطح هموگلوبین A1c و بهبود پروفایل چربی خون، گامی امیدوارکننده در جهت کنترل قند خون برداشته است. همچنین، عسل با خواص ضدالتهابی و آنتی‌اکسیدانی خود، می‌تواند به بهبود عملکرد کلی بدن و کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های مزمن کمک کند.

بوسسلاروس و همکاران (2002) با موشهای سالم دریافتند که با مصرف عسل سطح فروکتوز، ویتامین E  و ویتامین E / تری گلیسیرید سرم افزایش یافت، ودر مطالعه نیموسیک و همکاران (2011) کاهش قابل توجه تری گلیسیرید، محتوای لپتین، وزن بدن، مصرف غذا / انرژی و وزن چربی اپیدیدیم مشاهده شد.

کاملا واضح است که اگر عسل در حیوانات سالم دارای اثر کاهنده قند خون است، همان اثر مفید را در حیوانات دیابتی ناشی از آن نیز نشان خواهد داد. یک مشاهده بسیار مهم در مورد عسل و دیابت این است که عسل اثر کاهنده قند خون داروهای استاندارد ضد دیابت را در دیابت ناشی از آن افزایش می‌دهد [اریاوا و همکاران، 2010].

 اگرچه برخی مطالعات نتایج متناقضی را نشان می‌دهند، اما شواهد موجود به طور کلی از اثرات مثبت عسل بر سلامت افراد دیابتی حمایت می‌کنند. این یافته‌ها، محققان و پزشکان را به سمت بررسی دقیق‌تر مکانیسم‌های عمل عسل و توسعه روش‌های درمانی جدید مبتنی بر این ماده طبیعی سوق داده است. بدون شک، عسل با تمام خواص شگفت‌انگیزش، همچنان رازهایی پنهان دارد که کشف آن‌ها می‌تواند گامی مهم در جهت بهبود کیفیت زندگی بیماران دیابتی باشد.

تحقیقات و آزمایشات معتبر، چشم و چراغ بشر برای درک مکانیسم‌های بیماری و درمان آن‌ها

مقایسه عسل و سایر قندها در آزمایشات بالینی انسانی

رژیم غذایی انسان باید انواع مواد مغذی مورد نیاز در تغییرات متابولیکی و حمایت از زندگی را داشته باشد.

 آب، پروتئین ها، لیپیدها، کربوهیدرات ها، ویتامین ها، مواد معدنی، اسیدهای آمینه و ترکیبات فعال زیستی مورد نیاز بدن انسان هستند و همه این ترکیبات از رژیم غذایی گرفته می شوند.

 حفظ زندگی سالم ، رژیم متعادل و مصرف هر یک از این مواد مغذی به طور کلی عامل اصلی سلامتی است. به دلیل کمبود یا زیاد شدن یک یا چند ماده مغذی ، بیماری های مختلف به عنوان نقطه شروع عدم تعادل در متابولیسم هستند.

همانطور که قبلاً گفته شد، دیابت نشان دهنده سطح بالای قندهای خون به دلیل تولید انسولین کم یا عدم وجود آن در بدن یا کاهش حساسیت سلول های بدن به انسولین و ... است.

عسل، غذایی شفابخش برای بیماران دیابتی

مطالعات مختلفی روی مقایسه اثرات عسل و قندهای تصفیه شده بر سلامت افراد سالم و دیابتی انجام شده است. یک مطالعه مهم توسط آل ویلی و همکارانش (2004) نشان داد که مصرف عسل در مقایسه با دکستروز و ساکارز، پروفایل چربی خون را بهبود بخشیده و نشانگرهای التهابی را کاهش می‌دهد. همچنین، این مطالعه افزایش قند خون در افراد دیابتی پس از مصرف عسل را تایید کرد. عسل به دلیل داشتن ترکیبات پیچیده‌تر و شاخص گلیسمی پایین‌تر نسبت به قندهای تصفیه شده، اثرات متفاوتی بر بدن دارد. گلدورف و همکاران (2003) بر اهمیت اثرات آنتی‌اکسیدانی عسل در مدیریت دیابت تاکید کرده‌اند. اگراوال و همکاران (2007) نیز به طور کلی اثرات مطلوب عسل را در افراد سالم و دیابتی تایید کرده‌اند. با این حال، به دلیل پیچیدگی ترکیب عسل و تفاوت‌های موجود بین انواع مختلف آن، نیاز به مطالعات بیشتری برای درک کامل اثرات عسل بر سلامت و استفاده از آن به عنوان یک مکمل غذایی است.

جدول 1 - خلاصه مطالعات بالینی در حیوانات دیابتی سالم با مصرف عسل یا سایر شیرین کننده‌ها در رژیم غذایی آن‌ها. (کلیک کنید)

برای مشاهده جدول کلیک کنید

 جدول 2- ترکیب شیمیایی عسل در مقایسه با سایر شیرین کننده‌های غذایی مطالعات بالینی در انسان (کلیک کنید)

برای مشاهده جدول کلیک کنید

جدول3 -مطالعات بالینی در مورد تأثیر عسل در افراد دیابتی انسان

برای مشاهده جدول کلیک کنید. تلاش زنبور عسل بر گل نوردی و جمع آوری شهد و گرده گل‌ها منشاء عسل طبیعی برای سلامتی ما

اثر عسل بر قند خون

مطالعات گسترده‌ای نشان داده‌اند که عسل، به عنوان یک شیرین‌کننده طبیعی، تأثیرات متفاوتی نسبت به قندهای تصفیه‌شده بر روی قند خون دارد. تحقیقاتی که توسط عبدالرحمن و همکارانش در سال 2011 و سویلو و همکارانش در سال 2015 انجام شده است، حاکی از آن است که مصرف عسل می‌تواند شاخص گلیسمی و افزایش ناگهانی قند خون را کاهش دهد.

پپتید C را افزایش دهد که نشان‌دهنده تحریک سلول‌های بتای پانکراس و تولید انسولین است. این موضوع توسط مطالعاتی که توسط عبدالرحمن و همکارانش در سال 2011 در مصر انجام شده است، تأیید شده است.

 علاوه بر این، مطالعات دیگری نشان داده‌اند که مصرف طولانی‌مدت عسل می‌تواند به بهبود پروفایل چربی خون و کاهش قند خون ناشتا در بیماران دیابتی کمک کند. مطالعاتی که توسط بهرامی و همکارانش در سال 2009 انجام شده است، نشان داده‌اند که مصرف عسل می‌تواند به کاهش وزن و بهبود کنترل قند خون در بیماران دیابتی کمک کند.

دانشمندان در حال مطالعه اثرات مثبت عسل بر درمان بیماری دیابت

نقش بی نظیر عسل در بهبود زخم دیابتی

علاوه بر فواید سلامتی ناشی از خوردن عسل در دیابت ، استفاده مهم دیگر از عسل می تواند در مدیریت زخم های دیابتی باشد [سینگ و همکاران، 2005]. این زخم ها مانند زخم های معمولی نیستند ، ترمیم آنها کندتر است و یا اصلاً بهبود نمی یابند و منجر به عوارضی می شود که داروهای معمولی جواب نمی دهند.

از دوران باستان برای بهبود زخم های مختلف از عسل در طب جایگزین استفاده می شد ، استفاده از عسل در مدیریت زخم های دیابتی اخیراً بیشتر است. بیماران دیابتی گاهی از عوارض مختلفی مانند بیماری شریانی ، مشکلات عروقی ، زخم ها و عوارض پا رنج می برند [سینگ و همکاران، 2005، لاوری و همکاران، 2007].

حتی اگر زخم های دیابتی شبیه زخم های بیماران عادی باشد ، روند بهبود در اولی بسیار کند و مشکل ساز است و هزینه های پزشکی بسیار زیاد است. عسل یک کاندیدای بالقوه برای استفاده در این روش های درمانی است زیرا طبیعی و  موجود بوده و گران نیست.

عسل چگونه می‌تواند در درمان زخم دیابتی موثر باشد؟

عسل حل شده در آب یا مایعات مختلف بدن باعث ایجاد رادیکال‌های هیدروکسیل و آنیون‌های هیپوکلریت در محل زخم می‌شود. آنتی‌اکسیدان‌های موجود در عسل از طریق دو مکانیزم مختلف در زخم عمل می‌کنند:

2 کارکرد عسل در دزمان زخم دیابتی

اول، آنتی اکسیدان‌ها با میکروارگانیسم‌ها مبارزه می‌کنند و عفونت زخم را کاهش می دهند. دوم، همان آنتی‌اکسیدان‌ها باعث کاهش گونه‌های اکسیژن فعال و التهاب ناشی از زخم شده و به روند بهبود کمک می کنند. مطالعه بیشتر

فعالیت ضد میکروبی عسل به دلیل pH اسیدی ، اثر اسمزی ، پراکسید هیدروژن و اکسید نیتریک است. وجود متابولیت‌های اکسید نیتریک در عسل و همچنین تولید محصولات اکسید نیتریک توسط عسل در مایعات مختلف بدن روند بهبودی را بهبود می بخشد.

اثرات مثبت عسل بر کاهش قند خون با افزاش تولید پتید C

دبریدمان، بوی زخم، تشکیل اسکار و کنترل التهاب در مدیریت زخم دیابتی بسیار مهم است.

 روند بهبودی کند در زخم های دیابتی به دلیل بیماری های شریانی محیطی و نوروپاتی محیطی است که با دیابت رخ می دهد. رگهای خونی تمایل به کوچک شدن دارند و باعث کاهش گردش خون در مناطق مربوطه می شوند. اعصاب خون (مواد مغذی) کافی دریافت نمی کنند و ممکن است آسیب ببینند و در برابر آسیب پذیری آسیب پذیرتر شوند. رشد محرک بافت هنگام استفاده از عسل به دلیل ترکیب شیمیایی ، وجود قندهای قابل جذب ، ویتامین ها ، اسیدهای آمینه و فنلیک ها است که باعث افزایش اکسیژن و مواد مغذی در ناحیه زخم می شود.

مطالعات متعدد شواهدی از درمان موفقیت آمیز عسل علیه زخم های دیابتی در سراسر جهان نشان می دهد. مصرف عسل باعث کاهش درد زخم زخم و اندازه و رفع بو و کاهش زمان التیام زخم می شود و بی خطر بوده و عوارض جانبی ندارد.

مطالعه آلوارز و همکاران (2016) شواهد جدیدی در نشان دادن اثرات عسل مانوکا در بهبود زخم به ارمغان می آورد. نتایج گزارش شده توسط نویسندگان، بر اساس ظرفیت این نوع عسل برای بهبود پاسخگویی به آسیب اکسیداتیو، و همچنین تحریک تکثیر سلولی، می‌تواند به درک اینکه چگونه عسل مانوکا اثر درمانی خود را بر روی زخم‌ها ایجاد می‌کند، کمک کند.

اگرچه برخی از دستورالعمل ها برای کاربردهای عسل باید مورد استفاده قرار گیرند، مانند استفاده از عسل طبیعی گرم نشده در درمان ها و نگهداری در بطری های شیشه ای تیره در مکان های خنک. عسل های درجه پزشکی مختلف با فعالیت ضد باکتری استاندارد شده برای استفاده در درمان زخم شناخته شده اند. اگر این عسل ها در دسترس نباشند، می توان از هر عسل تیره با فعالیت ضد باکتریایی بالا استفاده کرد.

نتیجه گیری و جمع بندی

شواهد قابل‌توجهی از مطالعات تجربی نشان می‌دهد که عسل در مدیریت دیابت مفید است. کارکرد آن می‌تواند کنترل بهتر وضعیت هیپرگلیسمی، محدود کردن سایر اختلالات متابولیک و کاهش اثرات مضر روی اندام‌های مختلف باشد که ممکن است عوارض دیابت ایجاد کند. به هر حال، داده ها و ادبیاتی با بحث‌های متفاوت در مورد استفاده از عسل در بیماری های دیابتی وجود دارد.

 با توجه به اینکه دیابت یک بیماری مزمن است، باید دوزهای بهینه عسل برای مصرف انسان ایجاد شود، و آزمایش های دوره طولانی تر باید انجام شود.

  در پاسخ به سوال اصلی مطالعه، درست است که عسل ممکن است به عنوان یک عامل ضد دیابت بالقوه استفاده شود که پتانسیل کاهش عوارض دیابت را دارد، مطالعات طولانی مدت با استفاده از عسل به عنوان جایگزین یا درمان مکمل در افراد مبتلا به دیابت، دیابت نوع 2، با تعداد بیشتری از بیماران، کارآزمایی های بالینی تصادفی شده با سطوح مختلف دیابت، تحت درمان با دوزهای مختلف عسل، به دنبال درمان کوتاه مدت و طولانی مدت، مورد نیاز است.

توصیه می کنیم اگر دیابت دارید از عسل های با شاخص گلایسمی پایین تر استفاده کنید. در این لینک می توانید این عسل ها را بشناسید.

 منابع:

1-  بوبیش و همکاران، 2018

2- فدراسیون جهانی دیابت