مقدمه: شکوه بی‌نظیر سبلان—تلفیقی از آتش و یخ

کوه سبلان صرفاً یک توده کوهستانی نیست، بلکه یک شکوه و یک تِروآر (مجموعه عوامل محیطی مؤثر بر محصول) متمایز و استثنایی برای زنبورداری محسوب می‌شود. این گزارش به بررسی تعامل پیچیده میان زمین‌شناسی آتشفشانی، زیست‌بوم سردسیر مرتفع (یچال‌ها) و اقلیم قاره‌ای منحصربه‌فرد آن می‌پردازد و استدلال می‌کند که این عوامل کلان، محیطی بسیار تخصصی برای تولید عسل‌های باکیفیت جهانی فراهم آورده‌اند. سبلان، سومین کوه مرتفع ایران با ارتفاع 4,811 متر، یک استراتوولکان (آتشفشان چینه‌ای) آندزیتی بزرگ است که فعالیت‌های آتشفشانی آن به شکل‌گیری خاک‌های حاصلخیز منجر شده است؛ عاملی کلیدی در رشد پوشش گیاهی غنی.

قله‌های مرتفع این کوهستان، هفت یخچال طبیعی دائمی را در خود جای داده‌اند که به همراه ذوب برف‌های فصلی، منابع آبی پایداری را برای تغذیه دره‌ها و دامنه‌ها فراهم می‌کنند. این ویژگی، سبلان را از بسیاری دیگر از رشته‌کوه‌های خشک ایران متمایز می‌سازد. به دلیل همین پوشش گیاهی غنی و منحصربه‌فرد، این منطقه به صراحت به عنوان یکی از مراکز مهم زنبورداری و تولید گیاهان دارویی در ایران شناخته می‌شود. تنوع زیستی سبلان، که شامل اکوسیستم‌های آلپی و نیمه‌آلپی غنی از گونه‌های گیاهی است، به عنوان یک گنجینه ملی به ثبت رسیده است.

ویژگی تعیین‌کننده در ارزش زنبورداری سبلان، زنجیره علی مستقیمی است که از گذشته زمین‌شناسی آن تا کیفیت امروزی عسل منطقه امتداد یافته است. خاک آتشفشانی این منطقه تنها حاصلخیز نیست؛ بلکه پروفایل کانی‌شناسی مشخصی را به خاک و آب می‌بخشد. این امر به نوبه خود بر ترکیب فیتوشیمیایی شهد تولیدی توسط گیاهان بومی تأثیر می‌گذارد و مستقیماً در طعم، عطر و خواص درمانی بالقوه عسل سبلان نقش دارد. این مفهوم تروآر زمین‌شناختی موضوع اصلی این گزارش است. به عنوان مثال، وجود کانی‌ها و سنگ‌های متنوعی مانند آندزیت، بازالت و تراکیت در بستر زمین‌شناسی منطقه، توسط گیاهانی نظیر Astragalus (گون) جذب شده و به شکل مواد معدنی غنی مانند آهن و منگنز در شهد آن‌ها متمرکز می‌شود. این فرآیند در نهایت به تولید عسلی با ویژگی‌های معدنی منحصربه‌فرد می‌انجامد و مبنای علمی برای ادعاهای بازاریابی در مورد کیفیت عسل سبلان فراهم می‌کند.

علاوه بر این، حضور همزمان یخچال‌های دائمی در ارتفاعات بالای 4,000 متر و چشمه‌های آب گرم معدنی در دامنه‌ها، شیب‌های دمایی و رطوبتی شدیدی را در فواصل کوتاه ایجاد می‌کند. این پدیده منجر به شکل‌گیری تنوع فشرده‌ای از زیستگاه‌های کوچک (micro-habitats) شده و به طیف وسیعی از گیاهان شهدزا—از گونه‌های نیازمند به شرایط خنک و مرطوب در نزدیکی نهرهای حاصل از ذوب یخچال‌ها گرفته تا گیاهانی که در خاک‌های گرم‌تر و غنی از مواد معدنی در مجاورت چشمه‌های آب گرم رشد می‌کنند—اجازه همزیستی می‌دهد. این تنوع زیستگاهی، تنوع علوفه برای زنبورها را به حداکثر می‌رساند و به همین دلیل، منطقه دارای غنای گونه‌ای بالایی است که برای تولید عسل‌های چندگیاه پیچیده بسیار ارزشمند است.

 چشم‌انداز زنبورداری سبلان: محیط‌ها و مناطق مختلف

در این بخش ابتدا به تحلیل دقیق محیط فیزیکی سبلان می پردازیم که بر اساس مناطق پوشش گیاهی متمایز در امتداد دامنه‌های آن ساختاربندی شده است. در این بخش توضیح می‌دهیم که چگونه ارتفاع، اقلیم و خاک، سیستمی طبقه‌بندی‌شده از منابع علوفه‌ای را ایجاد کرده‌اند که شیوه زنبورداری کوچ‌رو در منطقه را دیکته می‌کند.

۱.۱. بنیاد زمین‌اقلیمی

زمین‌شناسی و خاک: بررسی عمیق‌تر مواد مادری آتشفشانی (آندزیت، توف، پوکه) و فرسایش آن‌ها به خاک‌های حاصلخیز و غنی از مواد معدنی، بستر رشد پوشش گیاهی متراکم را فراهم آورده است.

پروفایل اقلیمی: این منطقه دارای اقلیم قاره‌ای با تابستان‌های گرم و خشک و زمستان‌های بسیار سرد و برفی است.¹ میزان بارندگی سالانه بین 400 تا 700 میلی‌متر، عمدتاً به شکل برف، و شیب‌های دمایی قابل توجهی در ارتفاعات مختلف مشاهده می‌شود. تابستان‌های مطبوع و خنک در مناطقی مانند اردبیل، که تحت تأثیر خرد اقلیم کوهستان قرار دارند، شرایطی ایده‌آل برای فعالیت زنبورها فراهم می‌کند، در حالی که سایر مناطق ممکن است بیش از حد گرم باشند.

۱.۲. مناطق پوشش گیاهی ارتفاعی و اهمیت زنبورداری آن‌ها

این زیربخش، فلور منطقه را بر اساس ارتفاع طبقه‌بندی کرده و راهنمایی عملی برای زنبورداران ارائه می‌دهد.

• کوهپایه‌ها و دامنه‌های پایینی (زیر ۲۳۰۰ متر): این منطقه تحت سلطه گیاهان استپی، اراضی کشاورزی (گندم) و روستاها قرار دارد. این ناحیه علوفه اوایل بهار را تأمین می‌کند اما ممکن است به دلیل استفاده از آفت‌کش‌های کشاورزی، خطراتی را نیز به همراه داشته باشد.
• منطقه کوهستانی (۲۳۰۰ تا ۳۲۰۰ متر): این ناحیه با مراتع غنی و بیشترین تراکم تنوع گیاهان شهدزا مشخص می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهد که بالاترین تنوع گونه‌ای، غنا و یکنواختی در محدوده ارتفاعی ۲۲۰۰ تا ۳۲۰۰ متر یافت می‌شود. این منطقه، مرتع اصلی تابستانی برای زنبورداری است. جوامع گیاهی کلیدی مانند Astragalus-Festuca-Trifolium (گون-علف گوسفندی-شبدر) در این ارتفاعات شناسایی شده‌اند.
• مناطق نیمه‌آلپی و آلپی (بالای ۳۲۰۰ متر): این ناحیه تحت سلطه فلور تالاب‌های آلپی، گیاهان بالشتکی مانند Acantholimon (کلاه میرحسن) و گرامینه‌های مقاومی چون Festuca ovina (علف گوسفندی) قرار دارد. اگرچه تنوع کلی در این ارتفاعات کاهش می‌یابد، اما این منطقه شهد اواخر فصل را از گیاهان بسیار سازگار و تخصصی تأمین کرده و فصل چرای زنبورها را طولانی‌تر می‌کند. بالاترین ارتفاعی که از آن نمونه گیاهی جمع‌آوری شده، 4480 متر بوده است.

کوچ فصلی زنبورداران در سبلان تنها یک سنت نیست، بلکه یک استراتژی اکولوژیکی بسیار پیچیده است. این کوچ، پاسخی مستقیم به موج فنولوژیکی است؛ یعنی شکوفه‌دهی متوالی گیاهان با افزایش دمای بهار و تابستان در امتداد دامنه‌های کوهستان. زنبورداران در واقع این موج دسترسی به شهد را از کوهپایه‌ها در بهار تا مراتع آلپی در اواخر تابستان دنبال می‌کنند. این رویکرد، بهره‌برداری حساب‌شده از چشم‌انداز منابع چهاربعدی (فضا + زمان) کوهستان است.

تسلط فرم‌های زیستی همی‌کریپتوفیت (Hemicryptophyte) با 54 درصد و تروفیت (Therophyte) با 22 درصد، شاخصی حیاتی از مناسب بودن منطقه برای زنبورداری است. همی‌کریپتوفیت‌ها (گیاهان چندساله‌ای که جوانه‌هایشان در سطح خاک قرار دارد) بازگشت سالانه و قابل اتکای علوفه را تضمین می‌کنند، در حالی که تروفیت‌ها (گیاهان یک‌ساله) می‌توانند به سرعت مناطق دست‌خورده را کلونیزه کرده و منابع شهد فرصت‌طلبانه‌ای را فراهم آورند. این ترکیب، پایداری و تاب‌آوری را در تأمین علوفه تضمین می‌کند.

 فلور اصلی شهدزا: ستون‌های عسل سبلان

این بخش اصلی، پروفایل‌های گیاه‌شناسی و زنبورداری جامعی از مهم‌ترین گیاهان تولیدکننده عسل در سبلان ارائه می‌دهد. هر پروفایل به عنوان یک برگه اطلاعاتی دقیق برای زنبورداران و محققان عمل می‌کند. این بخش با یک جدول مرجع سریع برای دسترسی آسان آغاز می‌شود.

۲.۱. Lamiaceae (تیره نعناعیان): قلب معطر سبلان

این تیره را می‌توان مهم‌ترین عامل در کیفیت عطری عسل سبلان دانست. مطالعه‌ای بر روی گیاهان دارویی سبلان نشان داد که تیره نعناعیان با 33 گونه، یکی از تیره‌های غالب منطقه است که بسیاری از آن‌ها معطر و برای زنبورها جذاب هستند.

 آویشن (Thymus spp.، به‌ویژه T. kotschyanus)

توصیف گیاه‌شناسی: درختچه‌ای چندساله، معطر و با رشد کوتاه.

زیستگاه: به طور گسترده در مراتع کوهستانی و نیمه‌آلپی یافت می‌شود.

تقویم گلدهی: از اواسط خرداد تا پایان ماه‌های گرم تابستان گل می‌دهد و اغلب جریان اصلی شهد را فراهم می‌کند. زمان برداشت عسل آن معمولاً از اوایل تیر تا اواخر مرداد است.

ارزش زنبورداری: یک منبع شهد اولیه و حیاتی است. عسل تک‌گل آن به دلیل خواص عطری قوی و فواید درمانی بسیار مورد توجه است. این عسل دارای طبع گرم و خشک، رنگ کهربایی تیره و طعمی تند و کمی تلخ است که به دلیل غلظت بالای تیمول در آن می‌باشد.

 مریم گلی (Salvia spp.)

توصیف گیاه‌شناسی: گیاهان علفی چندساله با گل‌های دولبه مشخص.

زیستگاه: مراتع خشک و دامنه‌ها.

تقویم گلدهی: دوره گلدهی طولانی، اغلب در طول تابستان. گونه Salvia officinalis از خرداد تا تیر به مدت بیش از 30 روز گل می‌دهد.

ارزش زنبورداری: یک گیاه عسل‌خیز عالی که شهد فراوانی تولید می‌کند. پتانسیل تولید عسل برای گونه S. officinalis می‌تواند به 120-130 کیلوگرم در هکتار برسد. شهد آن برای زنبورها و پروانه‌ها بسیار جذاب است.

پشمینه (Stachys byzantina)

توصیف گیاه‌شناسی: گیاهی چندساله با برگ‌های نرم، نقره‌ای-خاکستری و پشمی.

زیستگاه: در باغ‌ها رایج است و می‌تواند در مکان‌های آفتابی و با زهکشی خوب به صورت خودرو رشد کند.

تقویم گلدهی: در اواخر بهار یا اوایل تابستان (اردیبهشت تا تیر) روی ساقه‌های بلند گل می‌دهد.

ارزش زنبورداری: اگرچه عمدتاً به خاطر برگ‌هایش کشت می‌شود، گل‌های بنفش/صورتی آن برای زنبورها جذاب است. این گیاه یک منبع شهد ثانویه در دوره گذار اوایل تابستان فراهم می‌کند.

۲.۲. Fabaceae (تیره بقولات): موتور رشد کلنی

این تیره هم برای شهد و هم برای گرده باکیفیت، که برای پرورش نوزادان و تقویت کلنی ضروری است، حیاتی می‌باشد. این خانواده به عنوان یکی از تیره‌های غالب در دامنه‌های شمالی سبلان و یکی از تیره‌های کلیدی برای زنبورداری در استان اردبیل شناخته شده است.

گون (Astragalus spp.)

توصیف گیاه‌شناسی: بزرگ‌ترین جنس گیاهی در ایران با بیش از 800 گونه که بسیاری از آن‌ها انحصاری هستند. این گیاهان معمولاً علفی چندساله یا بوته‌های بالشتکی خاردار هستند.Astragalus با 10 گونه شناسایی‌شده در یک مطالعه، جنس کلیدی منطقه است.

زیستگاه: به طور گسترده در تمام مراتع سبلان، از کوهپایه‌ها تا ارتفاعات بالا، پراکنده است.

تقویم گلدهی: دوره گلدهی طولانی و متنوع بسته به گونه و ارتفاع، عموماً از خرداد تا اوایل مرداد. برداشت اصلی عسل از اوایل تیر تا اواخر مرداد انجام می‌شود.

ارزش زنبورداری: مهم‌ترین جنس گیاهی تولیدکننده عسل در بسیاری از مناطق ایران است. حجم زیادی عسل با رنگ روشن و طعم ملایم تولید می‌کند که به آرامی متبلور (رُس) می‌شود. این گیاه منبعی حیاتی برای شهد و گرده است. عسل گون سبلان به دلیل محتوای معدنی بالا (آهن، منگنز) و خواص تقویت‌کننده سیستم ایمنی شناخته شده است.

 شبدر (Trifolium spp.، به‌ویژه T. repens)

توصیف گیاه‌شناسی: گیاه علفی چندساله با رشد کوتاه که در مراتع رایج است.

زیستگاه: در چمنزارهای کوهستانی و مراتع، اغلب به همراه Festuca و Astragalus یافت می‌شود.

تقویم گلدهی: در طول تابستان گل می‌دهد.

ارزش زنبورداری: یک گیاه عسل‌خیز کلاسیک و عالی. گرده‌افشانی توسط زنبورعسل برای تولید بذر آن ضروری است که نشان‌دهنده یک رابطه همیاری قوی است. تولید عسل آن می‌تواند بسیار بالا باشد و برخی مطالعات پتانسیل تولید بیش از 100 کیلوگرم در هکتار را گزارش کرده‌اند.

اسپرس (Onobrychis viciifolia)

توصیف گیاه‌شناسی: لگوم علوفه‌ای چندساله.

زیستگاه: خاک‌های خشک و آهکی را ترجیح می‌دهد.

تقویم گلدهی: گلدهی نامعین به مدت چندین هفته در طول تابستان.

ارزش زنبورداری: یک گیاه فوق‌العاده برای زنبورعسل که در برخی مناطق به طور خاص برای تولید عسل کشت می‌شود. این گیاه تولیدکننده مقادیر زیادی شهد و گرده با کیفیت بالا است. برای گرده‌افشانی بهینه جهت تولید بذر، به 2-3 کلنی زنبورعسل در هر هکتار نیاز دارد که نشان‌دهنده ارزش بالای آن برای زنبورهاست.

۲.۳. Asteraceae (تیره کاسنیان): نیروگاه اواخر فصل

این تیره با 31 گونه در یک مطالعه در سبلان و 46 گونه دارویی در مطالعه‌ای دیگر، از نظر تعداد گونه‌ها، غالب‌ترین تیره در سبلان و استان اردبیل است. این خانواده علوفه حیاتی اواخر تابستان و پاییز را فراهم می‌کند.

قنقال/شکرتیغال (Echinops spp.)

توصیف گیاه‌شناسی: گیاهان چندساله و خاردار با گل‌آذین‌های کر 4 گونه از این جنس است که بسیاری از آن‌ها انحصاری هستند.

زیستگاه: در مراتع کوهستانی و دشت‌های خشک و آفتابی رایج است.

تقویم گلدهی: یک گیاه حیاتی برای اواخر فصل. در مناطق گرم‌تر در بهار گل می‌دهد، اما در مناطق کوهستانی مانند سبلان، گلدهی تا مردادماه ادامه دارد.

ارزش زنبورداری: یکی از مهم‌ترین گیاهان برای زنبورداری در مراتع کوهستانی ایران محسوب می‌شود که در زمان کمبود سایر منابع، شهد و گرده فراوانی تولید می‌کند. عسل آن گاهی با نام عسل زول به بازار عرضه می‌شود.

 گل گندم (Centaurea spp.)

توصیف گیاه‌شناسی: جنس بزرگی از گیاهان شباهت‌دار به خار. Centaurea cyanus (گل گندم) یک گیاه عسل‌خیز شناخته‌شده است. گونه Centaurea iberica نیز در این منطقه وسیع حضور دارد.

زیستگاه: حاشیه جاده‌ها، مزارع و مراتع.

تقویم گلدهی: تابستان (خرداد تا شهریور).

ارزش زنبورداری: منبع اصلی شهد در سراسر جهان است و عسلی ملایم با عطر مشخص انیسون/بادام تولید می‌کند. شهد آن بسیار شیرین (34 درصد قند) و تولید آن بالاست.

کنگر فرنگی (Cirsium & Carduus spp.)

توصیف گیاه‌شناسی: گیاهان علفی خاردار. Cirsium arvense یک تولیدکننده عمده شهد است.⁵⁴ گونه Carduus crispus نیز توسط زنبورها گرده‌افشانی می‌شود.

زیستگاه: مناطق باز و مزوفیتیک، مراتع.

تقویم گلدهی: فصل گلدهی طولانی از اواسط خرداد تا شهریور.

ارزش زنبورداری: منبع شهد عالی که عسلی باکیفیت و رنگ روشن، قابل مقایسه با عسل شبدر، تولید می‌کند. هر گل‌آذین C. arvense مقدار بسیار زیادی شهد تولید می‌کند.

 بومادران (Achillea spp.)

توصیف گیاه‌شناسی: گیاه چندساله معطر با گل‌آذین‌های دیهیمی (خوشه‌های مسطح) از گل‌های کوچک. این جنس با 6 گونه دارویی در سبلان به خوبی نمایندگی می‌شود.

زیستگاه: در چمنزارها و مراتع رایج است.

تقویم گلدهی: فصل گلدهی طولانی از اوایل تابستان تا پاییز (خرداد تا شهریور).

ارزش زنبورداری: به دلیل دسترسی آسان به شهد و گرده در گل‌آذین‌های مسطح، برای طیف وسیعی از زنبورها بسیار جذاب است.⁶¹ این گیاه در زمانی که سایر گل‌ها از بین می‌روند، منبع غذایی مداومی را فراهم می‌کند. گرده آن به رنگ سبز روشن است.

کنگر (Gundelia tournefortii)

توصیف گیاه‌شناسی: گیاه چندساله خاردار شبیه به کنگر فرنگی.

زیستگاه: دشت‌های کوهستانی تا ارتفاع 3000 متر. در غرب و شمال غرب ایران گسترده است.

تقویم گلدهی: بهار، معمولاً از فروردین تا خرداد.

ارزش زنبورداری: گل‌هایی غنی از شهد و گرده تولید می‌کند که برای زنبورها جذاب است. گلدهی زودهنگام و قوی آن، یک علوفه پُل حیاتی بین اوایل بهار و جریان اصلی شهد تابستان فراهم می‌کند.

 فلور حمایتی و منابع گرده فصلی

این بخش به گیاهانی می‌پردازد که نقش حمایتی حیاتی برای کلنی‌های زنبورعسل ایفا می‌کنند، حتی اگر منبع اصلی برای تولید عسل مازاد نباشند. اهمیت آن‌ها در تأمین تغذیه متنوع و حفظ کلنی‌ها در دوره‌های کمبود شهد است. مطالعه‌ای بر روی گیاهان دارویی سبلان، 111 گونه مفید برای زنبورعسل را شناسایی کرده است.

۳.۱. تقویت اوایل بهار (اسفند - اردیبهشت)

• Rosaceae (تیره گل‌سرخیان): شامل درختان میوه مانند بادام، زردآلو، سیب و گلابی که برای تأمین گرده و شهد اولیه جهت تحریک تخم‌ریزی ملکه و رشد کلنی حیاتی هستند.
• Brassicaceae (تیره شب‌بویان): گونه‌هایی مانند Brassica napus (کلزا) در دشت‌های پایین‌دست، جریان شهد شدیدی اما کوتاهی را فراهم می‌کنند.
• Apiaceae (تیره چتریان): گونه‌هایی مانند Heracleum persicum (گلپر) که در اردبیل ذکر شده، منابع ارزشمندی را ارائه می‌دهند.

۳.۲. تنوع اواسط تابستان (خرداد - مرداد)

• Malvaceae (تیره پنیرکیان): گونه‌هایی مانند Malva pusilla (پنیرک) و Malva sylvestris (گل ختمی) رایج بوده و مورد بازدید زنبورها قرار می‌گیرند.
• Boraginaceae (تیره گاوزبانیان): یک خانواده مهم برای زنبورها که گل‌هایی غنی از شهد فراهم می‌کند.
• Scrophulariaceae (تیره گل میمونیان): شامل گیاهانی مانند Verbascum thapsus (گل ماهور) که زنبورها را جذب کرده و گرده و شهد تولید می‌کند.

۳.۳. علوفه اواخر فصل و پاییز (شهریور - مهر)

• گونه‌های دیرگل تیره کاسنیان همچنان به تأمین علوفه ادامه می‌دهند.
• محصولات زراعی مانند Medicago sativa (یونجه) در صورت اجازه به گل‌دهی، می‌توانند جریان شهد دیرهنگامی را فراهم کنند.

مفهوم امنیت غذایی برای یک کلنی زنبورعسل به این فلور ثانویه وابسته است. در حالی که فلور اصلی، کربوهیدرات (شهد) را برای تولید عسل مازاد تأمین می‌کند، گرده‌های متنوع از گیاهان حمایتی، طیف وسیع‌تری از اسیدهای آمینه، لیپیدها و ریزمغذی‌ها را فراهم می‌آورند. این امر منجر به کلنی‌های سالم‌تر و مقاوم‌تری می‌شود که بهتر می‌توانند در برابر بیماری‌ها و استرس‌های زمستانی مقاومت کنند. تنوع بالای تیره‌های گیاهی موجود در سبلان  تضمین می‌کند که زنبورها می‌توانند برای جمع‌آوری انواع مختلف گرده چرا کرده و رژیم غذایی خود را در طول سال متعادل سازند. این تنوع زیستی، کلید پنهان قدرت جمعیت‌های زنبورعسل سبلان است.

 تقویم زنبوردار: نقشه‌برداری جریان شهد سبلان

این بخش، کاربردی‌ترین و عملی‌ترین قسمت اطلس است. در این بخش، تمام داده‌های فنولوژیکی در یک تقویم بصری ماه به ماه، با ارجاع متقابل به ارتفاع، تلفیق شده تا زنبورداران را در استقرار و جابجایی بهینه کندوها راهنمایی کند.

راهنمای رنگ: طلایی: شهد غالب؛ سبز: شهد و گرده؛ زرد: گرده غالب.

تحلیل استراتژی فصلی

• اوایل بهار (اسفند - فروردین): تمرکز بر کوهپایه‌ها. هدف اصلی: تقویت و رشد کلنی. علوفه کلیدی: Brassica، درختان میوه تیره گل‌سرخیان، گل‌های وحشی زودهنگام.
• اواخر بهار (اردیبهشت - خرداد): شروع کوچ به سمت مناطق کوهستانی پایین‌تر (۲۳۰۰-۲۶۰۰ متر). هدف اصلی: اولین برداشت عسل مازاد. علوفه کلیدی: Gundelia tournefortii، گونه‌های اولیه Astragalus، Onobrychis viciifolia.
• اوج تابستان (تیر - مرداد): استقرار در مناطق کوهستانی میانی تا مرتفع (۲۶۰۰-۳۷۰۰ متر). هدف اصلی: برداشت اصلی عسل. علوفه کلیدی: اوج گلدهی Thymus spp. و گونه‌های متنوع Astragalus. این دوره، معرف "عسل کلاسیک سبلان" است.
• اواخر تابستان/اوایل پاییز (اواخر مرداد - شهریور): جابجایی به بالاترین مراتع قابل دسترس یا باقی ماندن در مناطق کوهستانی مرتفع. هدف اصلی: برداشت عسل دیرهنگام و آماده‌سازی نهایی برای زمستان. علوفه کلیدی: Echinops spp.، Cirsium spp.، و سایر گونه‌های دیرگل تیره کاسنیان.

 گیاهان نگران‌کننده: خطرات و ملاحظات برای زنبورداری

این بخش حیاتی به تهدیدات بالقوه برای سلامت زنبورها و ایمنی عسل ناشی از گیاهان غیرشهدزا یا سمی می‌پردازد. در این بخش، راهنماهای شناسایی و ارزیابی ریسک بر اساس پراکندگی شناخته‌شده ارائه می‌شود.

پروفایل گیاهان سمی

• Atropa belladonna (شابیزک):

  شناسایی: گیاه علفی چندساله، برگ‌های تخم‌مرغی، میوه‌های سته به رنگ بنفش-سیاه.

  سمیت: حاوی آلکالوئیدهای تروپان (آتروپین، اسکوپولامین). شهد آن می‌تواند توسط زنبورها جمع‌آوری شده و منجر به تولید عسل سمی برای انسان شود. تماس و مصرف گیاه بسیار سمی است.

  پراکندگی و ریسک: بومی مناطقی از جمله ایران. به طور خاص در استان‌های گیلان، مازندران و گرگان ثبت شده است. ریسک برای سبلان پایین ارزیابی می‌شود اما نیازمند هوشیاری است. اگرچه حضور آن مستقیماً در مراتع سبلان ثبت نشده، اما وجود آن در استان‌های شمالی مجاور به این معناست که زنبوردارانی که از آن مناطق کوچ می‌کنند باید محتاط باشند.

• Rhododendron spp. (خرزهره هندی):

  شناسایی: درختچه‌های همیشه سبز با گل‌های بزرگ و چشمگیر.

  سمیت: حاوی گرایانوتوکسین‌ها (آندرومدوتوکسین‌ها). شهد و گرده آن برای زنبورها سمی بوده و "عسل دیوانه" تولید می‌کند که برای انسان‌ها سمی است.

  پراکندگی و ریسک: بومی جنوب اروپا و جنوب غرب آسیا. اگرچه برخی گونه‌ها در جنگل‌های شمالی ایران می‌رویند، اما هیچ مدرکی در تحقیقات ارائه‌شده مبنی بر حضور Rhododendron ponticum یا سایر گونه‌های حاوی گرایانوتوکسین در اکوسیستم خشک، قاره‌ای و مرتفع سبلان وجود ندارد. ریسک آن بسیار پایین / تأیید نشده ارزیابی می‌شود. این یک شفاف‌سازی حیاتی برای جلوگیری از اطلاعات نادرست است.

• Peganum harmala (اسپند):

  شناسایی: گیاه علفی چندساله که در خاک‌های شور و مناطق معتدل بیابانی رایج است.

  سمیت: حاوی آلکالوئیدهای بتا-کربولین. اگرچه به صراحت به عنوان سمی برای زنبورها ذکر نشده، آلکالوئیدهای قوی و ماهیت علف هرزی آن در مناطق خشک، احتیاط را ایجاب می‌کند.

  پراکندگی و ریسک: در ایران گسترده است. ترجیح آن به خاک‌های خشک و شور به این معناست که می‌تواند در کوهپایه‌های پایین‌دست سبلان وجود داشته باشد. ریسک برای اثرات تحت کشنده یا آلودگی گرده، متوسط است.

• Datura stramonium (تاتوره):

  شناسایی: علف هرزی از تیره سیب‌زمینیان.

  سمیت: حاوی آلکالوئیدهای تروپان. گاهی به عنوان سمی برای زنبورها گزارش شده است.

  پراکندگی و ریسک: علف هرزی گسترده. می‌تواند در خاک‌های دست‌خورده اطراف مناطق کشاورزی در کوهپایه‌ها وجود داشته باشد. ریسک در مناطق کم‌ارتفاع و کشت‌شده، متوسط است.