معرفی مناطق شهد زای ایران

مقدمه

ایران کشور پهناوری در جنوب غرب آسیا یکی از مناطق نیمکره شمالی است که به سبب برخی عوامل از جمله شرایط اقلیمی متفاوت، وجود کوههای مرتفع حصار مانند در اطراف، وجود کویر بزرگ مرکزی و با وسعتی بیش از 1640000 کیلومتر مربع، نوعی ویژگی و تنوع زیستی در هر گوشه و کنار خود دارد و در هر بخش آن، ترکیب خاص عناصر مختلف زیستی نوعی اکوسیستم ویژه بوجود آورده است. نواحی مختلف جغرافیای گیاهی در فلات ایران باعث جریان ژنتیکی عظیم در این منطقه شده و در نتیجه تنوعی خاص در گونه های گیاهی پدید آورده است که در مقایسه با کشورهای همجوار و برخی نقاط دیگر بسیار جالب است. برخی از گونه های گیاهی در حصار موانع طبیعی در سرزمین اصلی خود ایران به صورت بومزاد (اندمیک) محصور مانده و برخی به فراسوی آن حصار نفوذ کرده و در سرزمینهای دیگر پراکنده شده اند.

تنوع جغرافیایی و اقلیمی

بخش بزرگی از این سرزمین را نواحی بیابانی، نیمه بیابانی و کویری تشکیل می دهد. ساکنان نواحی بیابانی و نیمه بیابانی ایران همواره به پوشش گیاهی آن سخت وابسته بوده اند و هر کجا که پوشش گیاهی توانسته است میکروکلیمای مناسبی پدید آورد مردم در آنجا سکنی گزیده اند. همین عرصه های محدود پوشش گیاهی به سبب تنوع آب و هوائی، توپوگرافی و ادافيكي بسیار متفاوت و ناهماهنگ است. ساکنان بومی و غیر بومی به علل اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی، از این پوشش گیاهی، آگاهانه یا از سر ناآگاهی، بهره برداری مفرط و نامسئولانه انجام داده اند. این رویه انهدام تدریجی مراتع، جنگلها و پوشش گیاهی را در پی داشته است و پیوسته عرصه های گیاهی ایران را کوچکتر و فقیرتر و وسعت بیابانها را بیشتر کرده است. بنا بر این پوشش گیاهی موجود فعلی برای ایران اهمیت جدی بلکه حیاتی دارد و اکنون ضرورت حفاظت آن و کنترل بهره برداری معقول از آن بیش از هر زمان دیگر احساس می شود.
مناطقی که به پوشش گیاهی آن صدمه بسیار شدید وارد شده است نه فقط باید مورد بررسی دقیق و برنامه ریزی شده قرار گیرد بلکه باید برای حفظ گونه های باقی مانده در آنها اقدام جدی چند جانبه به عمل آيد. یعنی بازکاری گونه های قابل تکثیر، بررسی علل انهدام گونه های از دست رفته، جستجو و یافتن نمونه های نادر، حفاظت از ژنومهای در حال انقراض و استفاده از آنها در برنامه های اجرائی ترمیم و بازسازی و توسعه پوشش گیاهی محیط.

پوشش گیاهی ایران

 پوشش گیاهی کشور ایران به طور اخص، معمولا از پهنه های محدود گسسته و پراکنده تشکیل یافته است. در صد پوشش این پهنه ها در نواحی شمالی و برخی نواحی شمال غربی و پر باران بسیار بالاست ولی در نواحی خشک و کم باران که تبخیر آن چندین برابر بارش است در صد آن بسیار پائین ولی در عوض تنوع گونه ای در آنها بسیار بالاست. تنوع گونه ای گیاهان در ایران رقمی چشمگیر دارد و در مقایسه ایران یکی از کشورهای کم نظیر جهان از این حیث است.
در ایران 167 خانواده از گیاهان آوندی وجود دارد که شامل 1215 جنس بوده، بعضی از آنها فقط دارای یک گونه و بعضی از آنها تا حدود 800 گونه دارند.
مجموع تاکسونهای موجود در ایران حدود 8000 است که شامل حدود 6417 گونه، 611 زیر گونه، 465 واریته، و 83 هیبرید است. از این تعداد حدود 1810 تاکسون بومزاد (اندمیک) ایران هستند. آمار فعلی مربوط به بررسی های انجام شده تا سال 1379 در هرباریوم مرکزی دانشگاه تهران است. (احمد قهرمان و فریده عطار 1379)

نقش زنبور عسل در گرده افشانی

امروزه نقش زنبورعسل در گرده افشاني بسياري از گياهان زراعي، درختان ميوه، مراتع و جنگل ها براي انسان حايز اهميت مي باشد، به طوري كه سهم نسبتاً بزرگي از توليدات مختلف گياهي و دامي كه در تغذيه و ادامه ي حيات بشــر اهميت دارند، مربوط به اين حشــره اســت. زنبورعسل علاوه بر گرده افشــاني گياهان كه در حقيقت از اين طريق بيشــترين استفاده را به انسان مي رساند، به واسطه ي توليد فرآورده هايي مثل عسل، موم و غيره در صنعت زنبورداري و بســياري از صنايع ديگر از جمله صنايع آرايشــي، داروسازي، شــمع سازي، قالب سازي، ريخته گري، نســاجي، واكس سازي، كاغذسازي و غيره منشاء خدمات بسيار ارزنده اي مي باشد.

اثرات گرده افشانی در راندمان محصولات کشاورزی

گرده افشاني و بارور ساختن محصولات كشاورزي يكي از بهترين بازده هاي اقتصادي حاصل از فعاليت زنبورعســل به شمار مي رود. ميوه ها، سبزي ها و بســياري از محصولات زراعي به گرده افشــاني حشــرات نياز دارند. امروزه بيشــتر از نصف جيــره ي غذايي دنيا از نظر روغن هــا و چربي ها از دانه هاي روغني به دســت مي آيند كه خيلي از اين دانه ها به نحوي به گرده افشــاني حشــرات وابســته بوده و يا از آن بهره مند مي گردند. در حدود نصف گوشت قرمز و لبنياتي كه ما مصرف مي كنيم سرچشمه از گياهاني مي گيرند كه نياز به گرده افشــاني حشرات دارند. در بين اين حشرات زنبوران عسل موثرترين گرده افشــان ها هستند كه به آساني مي توان آنها را براي اكثريت محصولات فراهم نمود.

تجارب سایر کشورها در استقرار کندوها در مزارع و باغات

امروزه خيلي از كشورهاي جهان كه حشرات گرده افشان در آنها كم بوده و يا اين حشــرات در آنها وجود ندارند با اجاره كردن كندوهاى زنبورعســل از ســاير قســمت هاي دنيا، اهداف گرده افشــاني خود را تامين مي نمايند. بنابراين رســالت و نقش زنبورعســل در طبيعت تنها توليد عسل و يا موم و ژله رويال و بره موم نيست، بلكه اكثر گونه هاي گياهي اعم از زراعي و باغي و مرتعي براي توليد محصول و بقاي خود نيازمند زنبورعسل مي باشند و در حقيقت عســل و يا ســاير فرآورده هاي كندو در مقايسه با توليد محصولات كشاورزي از محصول جنبي و فرعي زنبوران عسل محسوب مي گردد. موفقيت در امر پرورش و نگهداري زنبورعسل بستگي به دانش و اطلاعات لازم در مــورد رفتــار و فعاليت هاي آن، اطلاعات گياه شناســي،به خصوص آگاهي از انواع گياهان شــهدزا و گرده زا، مناطق انتشــار و دوره ي گل دهي آنها دارد. بقاي كلني هاي زنبورعسل و برداشت يك محصول خوب و فراوان وابسته به گياهان شــهدزا و گرده زاي موجود در محل زنبورداري اســت. از اين رو ّ داشتن اطلاعات كافي از دوره ي گل دهي اين گياهان و ميزان جذابيت آنها و همچنين ميزان شهد و گرده توليد شده اهميت زيادي در صنعت زنبورداري دارد (14) زنبورعســل مانند ساير حشــرات به مواد غذايي نظير قندها، پروتئين ها، چربي ها، مواد معدني، ويتامين ها و آب براي رشــد و نمو، بقاء و توليد مثل نيازدارد.

اهمیت شهد و گرده در زنبورداری

شهد و عسل منبع اصلي كربوهيدرات و گرده تامين كننده ي ساير نيازهاي زنبورعسل است. پرورش دهندگان زنبورعســل عــلاوه بر آگاهي از بيولوژي زنبورعســل، نيازمند شناســايي نوع پوشش گياهي و همچنين نوع و مقدار شهد و گرده و طول دوره گل دهي گياهان هســتند. با استفاده از اين اطلاعات و با توجه به شــرايط آب وهوايي مناطق مختلف مي تــوان در تهيه تقويم زنبورداري و اســتفاده بهينــه از منابع غذايــي مختلف در تغذيه زنبورعســل در زمينه مديريت مطلوب زنبورعســل و اقتصادي تر نمودن اين فعاليت گام اساســي برداشت. با توجه به وجود امكانات طبيعي فراوان در كشور متأسفانه تاكنون به شناســايي منابع شــهد و گرده توجه كافي نشده اســت. از آن جايي كه بدون اطلاع كافي از گياهان مورد اســتفاده زنبورعسل و همچنين شناخت فنولــوژي گياهان، پتانســيل زنبورپذيري مناطق، زمان اســتقرار كندوها و تعداد آنها و طول دوره ي گل دهي، بهره برداري از گياهان در مناطق مختلف بر مبناي درستي انجام نمي شود، هم اكنون نقل و انتقال و استقرار كندوها در كشــور بــدون توجه كافي به اين اطلاعات مي باشــد. براي دســتيابي به اطلاعات مناســب براي كمك به زنبورداران، شناخت گونه هاي گياهي مورد استفاده زنبورعسل ضروري است. در راستاي تهيه تقويم زنبورداري استان و همچنين تعيين پتانسيل زنبور پذيري مناطق مختلف، اولين گام، شناسايي گياهان مورد استفاده زنبورعسل است. شناسايي اين قبيل گياهان زمينه را براي انجام مراحل بعــدي مطالعه فراهم خواهد كرد و در نهايت زنبورداران را در انتخاب محل و زمان مناســب اســتقرار و همچنين تعيين پتانســيل زنبورپذيري مناطق مختلف ياري خواهد كرد.

مناطق شهد خیر ایران

جنگل گلستان

شاهکوه گرگان

پارک خجیر