مقدمه

زنبورهای عسل گرده‌افشان‌های حیاتی هستند و نقش مهمی در کشاورزی و اکوسیستم‌ها ایفا می‌کنند. با این حال، آنها مستعد ابتلا به بیماری‌های مختلفی هستند که می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر سلامت و بقای آنها داشته باشد. در این مقاله، برخی از بیماری های مهم زنبور عسل، علل، علائم و گزینه های درمان آنها را بررسی خواهیم کرد. اگر مایل به بررسی آفات مهم زنبور عسل و راهکارهای جلوگیری از فعالیت انان هستید اینجا را کلیک کنید.

بیماری‌های مهم زنبور عسل

وقتی بیماری در زنبورستان می‌آید آژیر خطر باید به صدا در آید. با توجه به جمعیت بالای داخل هر کندو، در صورت تعلل، صدمات جبران ناپذیر خواهد بود. ما در این بخش علائم، درمان و کنترل مهمترین بیماری های زنبور عسل در ایران را تقدیم حضور خواهیم کرد. امیدواریم با رعایت نکات مهم که به صورت تیتروار نوشته‌ایم سریعتر به پاسخ خود برسید و زنبورستان سالم و سرحالی داشته باشید.

بیماری نوزما (Nosema apis)

بیماری نوزما یک بیماری انگلی است که توسط انگل تک‌یاخته‌ای Nosema apis ایجاد می‌شود. این انگل در روده زنبورهای کارگر و زنبورهای ملکه زندگی می‌کند و باعث می‌شود که زنبورها نتوانند به طور موثر غذا هضم کنند.

این بیماری شایع‌ترین بیماری زنبور عسل بالغ است. مرحله خفته این انگل، یک هاگ با عمر بالا، مقاوم در برابر شرایط سخت محیطی از جمله دمای شدید و کم‌آبی بوده و با انجماد نیز از بین نمی‌رود!

بیماری nosema apis زودتر شناسایی شد و در زنبورهای عسل اروپایی (زنبور عسل‌ مدای ایران) دیده شد. در سال 2005 در تایوان یک گروه چینی نوع دیگری ازز نوزما را به نام nosema cerana را شناسایی کردند. این نوع در زنبورهای دیگر دنیا با قدرت تخریب بیشتر دیده می‌شود. تشخیص این دو به صورت عادی میسر نیست و لیکن با روش‌های آزمایشگاهی و ملکولی قابل تشخیص هستند.

علائم بیماری نوزما

علائم بیمای نوزما غیراختصاصی است به طوریکه تشخیص آن را سخت می کند.

در زیر برخی علائم بیماری را به اختصار می گوییم و سپس آن را در دو گونه بیماری تشریح می کنیم.

• کاهش وزن
• ضعف
• اسهال خونی
• خزیدن ( ازهم گسیختگی بال‌ها)
• کمبود گرده و  شهد در کندو
• کاهش تولید عسل
• مرگ زنبوران کارگر
• فروپاشی کلونی‌

تشریح علائم بیماری نوزما

این بیماری بیشتر در فصل بهار یا پس از یک دوره آب و هوایی بد دیده می‌شود. ین بیماری بیشتر در بهار و پس از دوره‌هایی از آب و هوای بد ایجاد می‌شود، اگرچه ممکن است یک بیماری زمستانی نیز باشد که دربازدید بهاری توسط زنبوردار دیده می‌شود.

 زنبورهای کارگر ماده به شدت آسیب می بینند، نرها کمتر. ملکه زنبور عسل به ندرت آلوده می شود زیرا زنبورهای مبتلا به ندرت در تغذیه ملکه شرکت می‌کنند. 

قابل توجه‌ترین علامت اسهال خونی است . این به صورت نوارهای زرد رنگ در قسمت بیرونی کندو و در موارد شدید در داخل کندو ظاهر می شود. یعنی شما با قاب‌ها لکه لکه یا کندوی کثیف با لکه‌های زیادی روبرو می‌شوید.

زنبورها ممکن است به دلیل از هم گسیختگی بالها نتوانند پرواز کنند ("خزیدن"). علائم دیگر شامل افزایش دور شکم، از دست دادن رفلکس نیش و جایگزینی زودهنگام ملکه است. اگر ملکه آلوده باشد، تخمدان‌های او تحلیل می‌رود و تولید تخمک به دلیل تحلیل تخمک‌ها کاهش می‌یابد و پس از آن احتمالاً جایگزین می‌شود.

بروز بیماری در نوع   N. ceranae  متفاوت از N. apis است. تغییرات در سیستم گوارش به طور قابل‌توجهی جدی‌تر از N. apis بود که مربوط به ضایعات سلولی مخصوصاً سنگین و بزرگ بود. در مقابل، علائم کلاسیک از N. ceranae وجود نداشت مانند اسهال، خزیدن، تعداد زیادی زنبورهای مرده در زنبورستان و غیره. زنبورها تمایل به مردن دارند که از زنبورستان دورتر می‌شوند، که باعث کاهش جمع‌آوری شهد و گرده و غذای شده و در نهایت می‌تواند منجر به فروپاشی کلنی شود. 

راه‌های انتقال بیماری نوزما

• زنبورهای آلوده
• کندوهای آلوده
• گرده آلوده

روش‌های پیشگیری از بیماری نوزما

• استفاده از کندوهای سالم و تمیز
• استفاده از زنبوران سالم و مقاوم به بیماری
• کنترل جمعیت کنه Varroa destructor
• استفاده از داروهای ضد انگل برای درمان بیماری

روش‌های درمان بیماری نوزما

برای درمان بیماری نوزما، شما می‌توانید از داروهای ضد انگل مانند فوماژیلین استفاده کنند. این داروها باید طبق دستورالعمل دامپزشک استفاده شوند تا از ایجاد مقاومت در انگل جلوگیری شود. این دارو انگل را از بینم می‌برد ولی هاگ را از بین نمی‌برد.

ضدعفونی وسایل زنبورداری و کندو ضروری است.

هاگ‌ها به مواد شیمیایی مانند اسید استیک (سرکه) و فرمالدئید و تشعشعات فیزیکی اشعه اولتراسونیک و گاما حساسند.

در اینجا یک تصویر از انگل Nosema apis در مرحله لاروی آورده شده است:

این بیماری توسط انگل تک‌یاخته ای Nosema apis ایجاد می‌شود. علائم بیماری شامل کاهش وزن، ضعف و مرگ زنبوران کارگر است.

بیماری لوک آمریکایی (لوک سیاه):

این بیماری توسط باکتری Paenibacillus larvae ایجاد می‌شود. علائم بیماری شامل مرگ زنبوران جوان، وجود لاروهای مرده و سیاه در کندو و بوی ناخوشایند است. این بیماری تا قبل از 1906 از لوک اروپایی متمایز نشده بود. دلیل نامگذاری آن‌ها محل شیوع نبود، بلکه برای اولین شناسایی آن‌ها بود. 

علائم بیماری لوک آمریکایی

• مرگ زنبوران جوان
• وجود لاروهای مرده و سیاه در کندو
• بوی ناخوشایند

سوزاندن کندوها به دلیل مقاوم بودن هاگ‌های لوک آمریکایی یکی از راه های مطمئن کنترل بیماری است

شکل - لاروهای زنبور عسل در بیماری لوک آمریکایی حالت کشسانی پیدا می‌کند.

راه‌های انتقال بیماری لوک آمریکایی

• زنبورهای آلوده
• کندوهای آلوده
• گرده آلوده

روش‌های پیشگیری از بیماری لوک آمریکایی

• استفاده از کندوهای سالم و تمیز
• استفاده از زنبوران سالم و مقاوم به بیماری
• کنترل جمعیت کنه Varroa destructor
• سوزاندن کندوهای آلوده
• 

روش‌های درمان بیماری لوک آمریکایی

هیچ درمانی برای بیماری لوک آمریکایی وجود ندارد. برای جلوگیری از شیوع بیماری، زنبورداران باید کندوهای آلوده را از بین ببرند.

در بیماری لوک آمریکایی، لاروهای زنبور عسل در سنین اولیه زندگی خود به رنگ زرد تا سفید هستند. با گذشت زمان، لارو شروع به سیاه شدن می کند و در نهایت به یک توده سیاه و خمیری تبدیل می شود. این توده سیاه حاوی باکتری عامل بیماری، پنی باسیلوس لاروا، است.

بیماری لوک اروپایی

بیماری لوک اروپایی یک بیماری باکتریایی است که توسط باکتری ملیسوکوکوس پلوتونیوس ایجاد می‌شود. این بیماری عمدتاً لاروهای زنبور عسل را تحت تأثیر قرار می دهد و منجر به مرگ آنها می‌شود. 

در بیماری لوک اروپایی، لاروهای زنبور عسل در سنین اولیه زندگی خود به رنگ زرد تا سفید هستند. با گذشت زمان، لارو شروع به سیاه شدن می کند، اما به اندازه لاروهای مبتلا به لوک آمریکایی سیاه نمی شود. این لاروهای سیاه ممکن است به طور کامل رشد نکنند و به زنبور بالغ تبدیل نشوند. معمولا در لاروهای سه روزه به بعد ممکن است با خوردن هاگ‌های باکتری بیماری شروع شود.

علائم بیماری لوک اروپایی

• لاروهای مرده و سفید در ته کندو
• بوی ناخوشایند از کندو
• کاهش تولید عسل

تصویر لاروهای زرد و قهوه‌ای مبتلا به لوک اروپایی

راه‌های گسترش بیماری لوک اروپایی

زنبورهای کارگر هنگام تمیز کردن سلول‌های آلوده،  هاگ‌ها را در کلنی پخش می‌کنند. بیماری به سرعت در سراسر کندو پخش می شود زیرا زنبورها تلاش می کنند لاروهای مرده مملو از هاگ را از بین ببرند و غذای نوزادان را آلوده می‌کنند.

از سوی دیگر  شهد ذخیره شده در سلول‌های آلوده حاوی هاگ خواهد بود و به زودی اتاق نوزادان با عسل آلوده پر می‌شود. همانطور که این عسل به سمت سوپرها منتقل می شود، کل کندو به هاگ آلوده می شود.

ممکن است غارت در این کندوها هم زیادتر شود.

• انتقال زنبوران آلوده
• انتقال کندوهای آلوده
• انتقال گرده آلوده
• انتقال قاب‌های آلوده از کندویی به کندوی دیگر

روش‌های پیشگیری از بیماری لوک اروپایی

• استفاده از کندوهای سالم و تمیز
• استفاده از زنبوران سالم و مقاوم به بیماری
• کنترل جمعیت کنه واروا

روش‌های درمان بیماری لوک اروپایی

در حال حاضر هیچ درمانی برای بیماری لوک اروپایی وجود ندارد. شما می‌توانید با برداشتن لاروهای مرده و سفید و تغذیه مناسب زنبوران سالم، از گسترش بیماری جلوگیری کنید.

بیماری واروازیس یا لوک زرد (بیماری کنه واروا):

بیماری لوک زرد یک بیماری انگلی است که توسط کنه واروا ایجاد می‌شود. کنه واروا انگلی است که از همولنف زنبور عسل تغذیه می‌کند. این کنه‌ها می‌توانند باعث کاهش تولید عسل، تلفات کلنی و حتی مرگ کلنی شوند. در برخی مناطق به آن کنه ویرانگر هم گفته می‌شود.

علائم بیماری واروازیس

• کاهش تولید عسل
• کوچک شدن کلنی
• مرگ زنبوران کارگر
• وجود لاروهای مرده و سفید در کندو

راه‌های انتقال بیماری لوک زرد

• زنبورهای آلوده
• کندوهای آلوده
• گرده آلوده

روش‌های پیشگیری از بیماری لوک زرد

• استفاده از کندوهای سالم و تمیز
• استفاده از زنبوران سالم و مقاوم به کنه واروا
• استفاده از داروهای ضد کنه برای درمان بیماری

شکل - مراحل  مختلف درگیری زنبور عسل با کنه واروا

روش‌های درمان بیماری لوک زرد

برای درمان بیماری لوک زرد، شما می‌توانید از داروهای ضد کنه استفاده کنید. این داروها باید طبق دستورالعمل پزشک استفاده شوند تا از ایجاد مقاومت در کنه واروا جلوگیری شود.

این بیماری توسط کنه Varroa destructor ایجاد می‌شود. کنه Varroa destructor از خون زنبورهای کارگر تغذیه می کند و می‌تواند باعث کاهش تولید عسل، تلفات کلنی و حتی از بین رفتن کلنی شود.

بیماری شانکر (شانکر گرده):

بیماری شانکر یک بیماری قارچی است که توسط قارچ Ascosphaera apis ایجاد می‌شود. این بیماری عمدتاً گرده زنبور عسل را تحت تأثیر قرار می دهد و باعث می‌شود که گرده غیر قابل استفاده شود.

علائم بیماری شانکر

• گرده سیاه و پوسیده
• وجود حفره های کوچک در گرده
• بوی ناخوشایند

راه‌های انتقال بیماری شانکر

• زنبورهای آلوده
• کندوهای آلوده
• گرده آلوده

روش‌های پیشگیری از بیماری شانکر

• استفاده از کندوهای سالم و تمیز
• استفاده از زنبوران سالم و مقاوم به بیماری
• کنترل جمعیت کنه Varroa destructor
• استفاده از داروهای ضد قارچی برای درمان بیماری

روش‌های درمان بیماری شانکر

برای درمان بیماری شانکر، شما می‌توانید از داروهای ضد قارچی استفاده کنید. این داروها باید طبق دستورالعمل پزشک استفاده شوند تا از ایجاد مقاومت در قارچ جلوگیری شود.

آیا بیماری شانکر یک بیماری زنبور عسل است؟

بله، بیماری شانکر یک بیماری زنبور عسل است. این بیماری توسط قارچ Ascosphaera apis ایجاد می‌شود که بر گرده زنبور عسل تأثیر می‌گذارد. گرده آلوده به بیماری شانکر غیر قابل استفاده است و می‌تواند باعث کاهش تولید عسل و مرگ کلنی شود.

بیماری ورم شکم

بیماری ورم شکم یک بیماری غیرعفونی است که توسط عوامل مختلفی مانند کمبود مواد غذایی، شرایط آب و هوایی نامناسب و آلودگی ایجاد می‌شود. این بیماری باعث تورم شکم زنبوران کارگر می‌شود.

علائم بیماری ورم شکم

• تورم شکم زنبوران کارگر
• عدم توانایی پرواز
• مرگ زنبوران کارگر

راه‌های انتقال بیماری ورم شکم

• انتقال گرده و شهد آلوده
• انتقال زنبوران آلوده

روش‌های پیشگیری از بیماری ورم شکم

• استفاده از کندوهای سالم و تمیز
• تغذیه مناسب زنبوران
• کنترل شرایط آب و هوایی
• ضد عفونی کندو

روش‌های درمان بیماری ورم شکم

در حال حاضر هیچ درمانی برای بیماری ورم شکم وجود ندارد. شما می‌توانید با برداشتن زنبوران بیمار و تغذیه مناسب زنبوران سالم، از گسترش بیماری جلوگیری کنید.

بیماری لکه سیاه

بیماری لکه سیاه یک بیماری غیرعفونی است که توسط عوامل مختلفی مانند کمبود مواد غذایی، شرایط آب و هوایی نامناسب و آلودگی ایجاد می‌شود. این بیماری باعث ایجاد لکه های سیاه روی پوست زنبوران کارگر می‌شود.

علائم بیماری لکه سیاه

• وجود لکه های سیاه روی پوست زنبوران کارگر
• کاهش وزن زنبوران کارگر
• مرگ زنبوران کارگر

راه‌های انتقال بیماری لکه سیاه

• انتقال گرده و شهد آلوده
• انتقال زنبوران آلوده

روش‌های پیشگیری از بیماری لکه سیاه

• استفاده از کندوهای سالم و تمیز
• تغذیه مناسب زنبوران
• کنترل شرایط آب و هوایی
• ضد عفونی کندو

روش‌های درمان بیماری لکه سیاه

در حال حاضر هیچ درمانی برای بیماری لکه سیاه وجود ندارد. شما می‌توانید با برداشتن زنبوران بیمار و تغذیه مناسب زنبوران سالم، از گسترش بیماری جلوگیری کنید.

روش‌های پیشگیری و درمان بیماری‌

برای پیشگیری از بیماری‌های زنبور عسل، شما باید اقدامات زیر را انجام دهید:

• استفاده از کندوهای سالم و تمیز
• استفاده از زنبوران سالم و مقاوم به بیماری
• کنترل جمعیت کنه Varroa destructor
• استفاده از داروهای ضد قارچ و ضد باکتری برای درمان بیماری‌ها
• آفات مهم زنبور عسل

نتیجه‌گیری

سلامت زنبور عسل برای زنبورداران و محیط زیست مهم است. زنبورداران باید اقداماتی را برای پیشگیری، درمان و کنترل بیماری ها و آفات زنبور عسل انجام دهند.