کشف کنید چگونه میتوانید مراسم عروسی خود را با الهام از زیباییهای طبیعت و فرهنگ غنی ایرانی طراحی کنید. از تمهای...
شهد چیست؟
مقدمه
شَهد (به فرانسوی: nectar) مایعی مملو از قند است که درون گلها، به منظور جذب جانوران گردهافشان تولید میگردد یا در خارج از گلها برای تغذیه جاندارانی که با گیاه رابطه همیاری دارند تولید میگردد. شهد توسط غدههایی به نام شهددان (به انگلیسی: nectary) تولید میگردد.
شهد چیست؟
شهد گل ها عمدتاً برای جذب گرده افشان های میوه خوار همانند خفاش ها ،مرغ مگس خوار ،پرندگان آفتابی وحشرات عمل می کند . شهد معمولاً در پایه پرچم های گل قرار دارند که حیوانات چراگر با گل تماس گرفته و گرده انتقال داده شود. بیشتر گلها فقط مقادیر نسبتاً کمی شهد ترشح میکنند که گرده افشانی متقابل را تشویق میکند، زیرا حیوانات برای دریافت یک وعده غذایی کامل باید از چندین گل بازدید کنند.
برخی از حشرات، به طور کلی به عنوان سارقان شهد شناخته شده، اندام های جنسی گل ها را اغلب با نفوذ به بیرون گل به جای ورود به آن دور می زنند تا شهد بدست آورند،. به این ترتیب، سارقان شهد بدون تسهیل در گرده افشانی ، پاداش شهد را می دزدند.
ساختار تولید کننده نوش ممکن است به شکل برجسته یا حلقوی در قسمت داخلی یا خارجی پایه پرچمها دیده شود و در برخی موارد به صورت صفحهای قرصیشکل یا حتی اشکال دیگر تغییر یابد. در بعضی از گیاهان متعلق به تیره آلاله، جام گل حاصل از تغییر شکل پرچمها به ساختارهایی است که به عنوان اعضای مولد نوش عمل میکنند. این ساختارها معمولاً ظاهری شبیه به گلبرگها دارند و نقش مهمی در جذب گردهافشانها ایفا میکنند. تغییرات مورفولوژیکی در این بخش از گل، علاوه بر کمک به فرآیند گردهافشانی، نشاندهندهی تطابقهای خاص برخی گونهها با محیط زیست و شیوههای تلقیح گیاهی است.

ارزش اقتصادی شهد
شهد از نظر اقتصادی مادهای با ارزش است؛ زیرا برای تولید عسل توسط زنبوران به کار گرفته میشود. گذشته از این، شهد در کشاورزی و باغبانی هم مفید است و کاربرد دارد. چرا که بسیاری از پرندگان شکارچی حشرات مضر همچون مرغ مگس خوار و پروانهها از شهد تغذیه میکنند.
سالانه طبیعت جریان شهد عظیمی گسیل می کند تا میزبان حشرات و حیوانات متفاوت باشد. گونه های گیاهی اعم از بوته ای، درختچه ها و درختان دست کاشت و خودرو تولید غذای بشریت را تضمین می کند. تولید دانه ها و همچنین سایر محصولات وابسته به شهد و گرده گل هاست. بیراه نگفته ایم که شهد مساوی با حیات بشریت و ارزش اقتصادی آن به تمام ارزش اقتصادی سایر سرمایه های بشر یکه می زند. تریلیون ها ریال ارزش اقتصادی آن با مقداری زیادی صفر در جلوی آن است.

نوشگاه
عضو و بافتی ترشح کننده نوعی ماده قندی به نام نوش است که بر روی نهنج گل به صورت برجسته و یا به شکل حلقوی (در قسمت داخل یا خارج پایه پرچمها) دیده میشود و یا آنکه ممکن است به صورت صفحه قرصی شکل و غیره درآید.
نوشگاه بخشی از گل است که در مکانهای مختلف گل یافت میشود و یکی از چندین ساختار گل ترشحی از جمله الایوفورها و اسموفورها است که به ترتیب شهد، روغن و رایحه تولید میکنند. عملکرد این ساختارها جذب گرده افشان های بالقوه است که ممکن است شامل حشرات از جمله زنبورها و پروانه ها و مهره دارانی مانند مرغ مگس خوار و خفاش ها باشد. نوشگاه می تواند در هر قسمت گلی وجود داشته باشد، اما ممکن است نمایانگر یک قسمت اصلاح شده یا یک ساختار جدید نیز باشد.

انواع مختلف نوشگاه گلها
دنیای گل ها شگفتی های فراوانی دارد. از رنگ ها و شکل های مختلف گرفته تا بو و رایحه خاص آن ها. جالب است که نوشگاه های گل ها هم با یکدیگر تفاوت دارد. محل استقرار نوشگاه در بسیاری از گل ها با همدیگر متفاوت است و این یکی از کارکردها و شگردهای طبیعت برای جذب مخاطبان خاص هر گل است.

ویژگیهای کلیدی نوشگاه در سیاه تلو
- موقعیت: در مرکز گل، بین پرچمها و پایه مادگی (تخمدان).
- شکل: به صورت یک دیسک یا حلقه نسبتاً ضخیم و گوشتی.
- عملکرد: این دیسک با ترشح شهد، گردهافشانها (به ویژه حشرات) را جذب میکند.
- رنگ: معمولاً رنگی مشابه یا کمی متفاوت از سایر اجزای گل دارد.
- به طور خلاصه، نوشگاه گلهای سیاه تلو یک ساختار نسبتاً ساده و متمرکز به شکل یک دیسک گوشتی در مرکز گل است که نقش اصلی را در جذب گردهافشانها از طریق تولید شهد ایفا میکند.
برخی از گل ها با سخاوت تر هستند و شهد خود را در اختیار همه میگذارند و برخی دیگر مهمان خود را انتخاب میکنند. در زیر انواع مختلف نوشگاه گلهای مختلف آمده است.
|
|

اکثر اعضای نعنائیان دارای یک دیسک شهد ساز هستند که پایه تخمدان را احاطه کرده و از رشد بافت تخمدان حاصل می شود. در بیشتر شب بویان شهد در پایه رشته پرچم قرار دارد. بسیاری از تک لپه ها شهدهای تیغه ای دارند که در حاشیه متمایز برچه ها قرار دارند. اینها شهد را از منافذ کوچک روی سطح مجموعه مادگی ترشح می کنند. نوشگاه همچنین ممکن است از نظر رنگ، تعداد و تقارن متفاوت باشد.
نوشگاه را می توان به دو دسته ساختاری یا غیر ساختاری نیز تقسیم کرد:
الف) نوشگاه ساختاری به نواحی خاصی از بافت اطلاق می شود که شهد تراوش می کند، مانند انواع شهد گلی که قبلا ذکر شد.
ب) نوشگاه غیر ساختاری به ندرت شهد را از بافت های تمایز نیافته ترشح میکنند. انواع مختلف نوشگاه گلی بسته به گرده افشانی که از شهد گیاه تغذیه می کند، به صورت همزمان رشد میکنند.
مکانیسم ساخت و ترشح شهد
شهد در گلها از سلولهای اپیدرمی تخصصیافتهای به نام سلولهای شهدساز ترشح میشود. این سلولها دارای سیتوپلاسم متراکم و اندامکهای فعال هستند و ترشح شهد از طریق ساختارهای مختلفی مانند تریکومهای شهدساز (کرکهای غدهای) یا روزنههای تغییریافته (منافذ شهد) صورت میگیرد.
بافت آوندی مجاور، به ویژه شیره پرورده (فلوئم)، نقش حیاتی در تامین مواد اولیه برای تولید شهد دارد. قندهای تولید شده در فرآیند فتوسنتز از طریق شیره پرورده به ناحیه ترشحی منتقل میشوند. در داخل سلولهای شهدساز، این قندها پردازش شده و به شهد تبدیل میشوند. فرآیند ترشح شهد احتمالاً شامل بستهبندی ترکیبات شهد در وزیکولهای مشتق از شبکه آندوپلاسمی و انتقال آنها به سطح سلول برای خروج است.
در برخی گلها، سلولهای واقع در لایههای زیرین اپیدرم (بافت پارانشیمی زیر اپیدرم) نیز ممکن است در ترشح شهد نقش داشته باشند. گلهایی که دارای نوشگاههای طویلتر هستند، ممکن است مکانیسمهای انتقال تخصصیتری برای جابجایی شهد در مسافتهای طولانیتر داشته باشند.
نقش شهد در جذب گردهافشانها و مکانیسم خارهای شهد
گردهافشانها، از جمله حشرات، پرندگان و سایر جانوران، برای تامین انرژی مورد نیاز خود از شهد گلها تغذیه میکنند. بسته به محل قرارگیری نوشگاه (بخش تولیدکننده شهد)، این تعامل نقش حیاتی در فرآیند لقاح و تولید مثل گیاهان ایفا میکند. هنگامی که گردهافشانها به دنبال شهد در داخل گل میگردند، ناخواسته با اندامهای تولید مثلی گیاه، یعنی پرچم (اندام نر حاوی گرده) و مادگی (اندام ماده دریافتکننده گرده)، تماس پیدا میکنند. در این حین، گردهها یا به بدن گردهافشان میچسبند و به گل دیگر منتقل میشوند (گردهافشانی) یا از بدن گردهافشان بر روی مادگی همان گل یا گل دیگر رسوب میکنند.
علاوه بر نقش مستقیم در گردهافشانی، شهد میتواند به عنوان یک پاداش غذایی برای حشرات خاص، مانند برخی از گونههای مورچه، عمل کند. این مورچهها در ازای دریافت شهد، از گیاه در برابر گیاهخواران و شکارچیان دیگر محافظت میکنند، که نمونهای از یک رابطه متقابل سودمند است.
بسیاری از خانوادههای گیاهی ساختارهای تخصصی به نام خارهای شهد (Nectar spurs) تکامل دادهاند. این خارها، که به شکل زائدهها یا لولههایی با طولهای متفاوت دیده میشوند، از بافتهای گوناگونی مانند گلبرگها یا کاسبرگها منشاء میگیرند. خارهای شهد، سطحی طویل و باریک را برای فرود گردهافشانها فراهم میکنند و دسترسی آنها را به شهد واقع در انتهای خار تسهیل میبخشند. ویژگیهای مورفولوژیکی مختلف خارهای شهد، از جمله طول، قطر، شکل و موقعیت آنها در گل، میتواند به طور انتخابی نوع خاصی از گردهافشان را جذب کند که از نظر اندازه و ساختار بدنی با این ویژگیها سازگارتر است. به این ترتیب، خارهای شهد نقش مهمی در هدایت فرآیند گردهافشانی توسط گروههای خاصی از جانوران ایفا میکنند.
دفاع از گیاه خواری اغلب یکی از نقش های نوشگاه خارج گل است. نوشگاه گل نیز می تواند در دفاع نقش داشته باشد. علاوه بر قندهای موجود در شهد، پروتئین های خاصی نیز ممکن است در شهد ترشح شده توسط شهد گل یافت شود. در گیاهان تنباکو ، این پروتئین ها دارای خواص ضد میکروبی و ضد قارچی هستند و می توانند برای محافظت از سطح مادگی در برابر برخی عوامل بیماری زا ترشح شوند.

تکامل و تنوع نوشگاههای گل در پاسخ به گردهافشانها
نوشگاههای گل، ساختارهای تولیدکننده شهد، در طی فرآیند تکامل، تنوع چشمگیری یافتهاند. این تنوع به طور مستقیم با انواع مختلف گردهافشانهایی که از گلها بازدید میکنند، مرتبط است. به عنوان مثال، در خانواده ملاستوماتاسه (Melastomataceae)، گروهی از گیاهان دولپه استوایی، تکامل و از بین رفتن انواع گوناگون نوشگاههای گل بارها رخ داده است.
گلهایی که در گذشته شهد تولید میکردند و دارای نوشگاه بودند، ممکن است به مرور زمان توانایی تولید شهد خود را از دست داده باشند. این پدیده احتمالاً در شرایطی رخ داده است که گردهافشانهای خاص، مانند برخی گونههای زنبورها، شهد آنها را مصرف نمیکردهاند. در چنین مواردی، گیاهان ممکن است انرژی خود را به جای تولید شهد، بر تولید مقدار بیشتر یا کیفیت بهتر گرده متمرکز کرده باشند.
در مقابل، گونههایی از آنژیوسپرمها (Angiosperms) که همچنان شهد تولید میکنند، از این ماده قندی برای جذب گردهافشانهایی که به شهد وابسته هستند، مانند پرندگان و پروانهها، بهره میبرند. در خانواده بروملیاسه (Bromeliaceae)، نوشگاههای سپتال (نوعی نوشگاه ژنوئسیال که در دیوارههای بین خانههای تخمدان قرار دارد) در گونههایی که توسط حشرات یا پرندگان گردهافشانی میشوند، بسیار رایج است.
در گونههایی که گردهافشانی توسط باد انجام میشود (بادگردهافشانی)، اغلب نوشگاه وجود ندارد. دلیل این امر آن است که در این نوع گردهافشانی، نیازی به جذب گردهافشان با ارائه پاداش نیست.
در گلهایی که عموماً توسط ارگانیسمهایی با زبانهای دراز گردهافشانی میشوند، مانند برخی از مگسها، پروانهها، شبپرهها و پرندگان، نوشگاه معمولاً در تخمدان قرار دارد. این موقعیت به گردهافشانها اجازه میدهد تا هنگام دسترسی به شهد در انتهای گل، به طور موثر با اندامهای تولید مثلی تماس پیدا کرده و گردهافشانی را انجام دهند.
در مقابل، نوشگاههای کاسبرگی و گلبرگی بیشتر در گونههایی شایع هستند که توسط حشرات با زبانهای کوتاه گردهافشانی میشوند. این حشرات نمیتوانند به عمق گلهایی با نوشگاههای دور از دسترس نفوذ کنند، بنابراین وجود شهد در قسمتهای بیرونیتر گل برای جذب آنها مؤثرتر است.
منبع شهد
منبع شهد یک گیاه گلدار است که به عنوان بخشی از استراتژی تولید مثل خود شهد تولید می کند. این گیاهان شهد ایجاد می کنند که حشرات گرده افشان و گاهی حیوانات دیگر مانند پرندگان را به خود جذب می کند.
گیاهان منشا شهد برای زنبورداری و همچنین در کشاورزی و باغداری مهم هستند. استفاده از آنها به ویژه برای کشاورزی ارگانیک و باغبانی ارگانیک مهم است ، جایی که آنها نه تنها برای جذب گرده افشان برای محصولات زراعی عمل می کنند، بلکه زیستگاهی برای حشرات مفید و سایر حیواناتی که کنترل آفات را فراهم می کنند نیز فراهم می کنند.
در باغ ها اغلب منابع شهد برای جذب پروانه ها و مرغ مگس خوار تهیه می شود.
عسلک: منبع شیرین دیگر برای زنبورهای عسل
همانطور که پیشتر به تفصیل درباره شهد گلها و نقش آن به عنوان منبع اصلی تغذیه زنبورهای عسل و ماده اولیه تولید عسل پرداختیم، لازم به ذکر است که زنبورهای عسل از منبع شیرین دیگری نیز بهره میبرند که اگرچه به طور مستقیم از گلها به دست نمیآید، اما در تولید نوع خاصی از عسل نقش مهمی ایفا میکند. این منبع، عسلک (Honeydew) نام دارد.
در حالی که شهد، ترشح شیرین و قندی خود گیاهان گلدار با هدف جذب گردهافشانها است، عسلک منشاء متفاوتی دارد و در واقع ماده دفعی حشرات مکنده شیره گیاهی است. با این حال، هر دو ماده شهد و عسلک حاوی قندهای مختلفی هستند که میتوانند توسط زنبورهای عسل جمعآوری و به عسل تبدیل شوند. در ادامه به بررسی دقیقتر عسلک، نحوه تولید آن و تفاوتهایش با شهد خواهیم پرداخت:
مکانیسم تولید عسلک به این صورت است که حشرات مکنده شیره گیاهی، مانند شتهها (Aphids)، شپشکهای آردآلود (Mealybugs)، سپرداران (Scale insects)، و برخی دیگر از گونههای راسته جوربالان (Hemiptera)، از شیره غلیظ و قندی گیاهان تغذیه میکنند. این حشرات برای تامین پروتئین و اسیدهای آمینه مورد نیاز خود، حجم زیادی از شیره گیاه را مصرف میکنند و مازاد قند و سایر مواد را به صورت قطرات چسبناک و شیرین دفع میکنند. این قطرات که به عسلک معروف هستند، بر روی سطح برگها، شاخهها، تنه درختان و حتی میوهها قابل مشاهدهاند و ظاهری براق و شبنممانند دارند.
تنوع گیاهان میزبان و حشرات تولید کننده عسلک بسیار زیاد است. بسیاری از درختان جنگلی و غیرجنگلی مانند بلوط، افرا، توسکا، بید، کاج، صنوبر، نارون و برخی گیاهان علفی میتوانند میزبان حشراتی باشند که عسلک تولید میکنند. نوع گیاه و گونه حشره تاثیر مستقیمی بر ترکیب شیمیایی، رنگ، طعم و ویسکوزیته عسلک دارد.
زنبورهای عسل با جمعآوری این قطرات شیرین عسلک، آن را به کندو منتقل کرده و با افزودن آنزیمها و تبخیر آب، به عسلک یا عسل جنگلی تبدیل میکنند. عسلک معمولاً دارای ویژگیهای متفاوتی نسبت به عسل گل است:
- رنگ: معمولاً تیرهتر از عسل گل است و میتواند از قهوهای روشن تا سیاه متغیر باشد.
- طعم: طعم آن اغلب قویتر، کمتر شیرین و گاهی اوقات دارای ته مزه ملایم رزینی، دودی یا مالتمانند است که با عسل گل متفاوت است.
- مواد معدنی: عسلک به طور معمول غنیتر از عسل گل از نظر مواد معدنی مانند پتاسیم، منیزیم و آهن است.
- اسیدیته: ممکن است اسیدیته کمتری نسبت به برخی از عسلهای گل داشته باشد.
- کریستالیزاسیون: عسلک به دلیل ترکیب قندی خاص خود، معمولاً دیرتر از عسل گل رس میبندد (کریستالیزه میشود).
جمعآوری عسلک برای زنبورها به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله جمعیت حشرات تولید کننده عسلک، شرایط آب و هوایی مناسب برای تولید و جمعآوری آن، و در دسترس بودن منابع شهد گل. در برخی مناطق و فصول، عسلک میتواند منبع اصلی تغذیه زنبورها و تولید عسل باشد.
عسلک به دلیل ویژگیهای منحصر به فرد خود، در برخی از بازارهای جهانی به عنوان یک محصول خاص و با ارزش شناخته میشود و طرفداران خاص خود را دارد. طعم و خواص متمایز آن، آن را از عسلهای معمولی متمایز میکند.
برای اطلاعات بیشتر درباره عسلک مقاله عسلک چیست؟ را مطالعه فرمائید.
جمعبندی
در این مطلب به بررسی دو منبع اصلی مواد شیرین برای زنبورهای عسل پرداختیم: شهد گلها، که ترشح مستقیم گیاهان گلدار برای جذب گردهافشانها و ماده اولیه اصلی تولید عسل است، و عسلک، که ماده دفعی شیرین حشرات مکنده بوده و به عنوان منبع ثانویه اما مهم، به ویژه در تولید عسل با ویژگیهای خاص، مورد استفاده زنبورها قرار میگیرد. هر دو منبع، نقش حیاتی در تغذیه زنبورهای عسل و تولید عسل با تنوع طعم و خواص دارند.
امیدواریم که این مطالب برای شما مفید واقع شده باشد.
لطفا با لایک کردن ما را در تولید محتوای دست اول و منحصر به فرد تشویق کنید.

ارسال دیدگاه
برای ارسال نظر وارد حساب کاربری شوید
پستهای مرتبط


آخرین نظرات